Het predicaat ‘van Hollandse bodem’ wordt nogal eens clichématig gebruikt, maar de Nederlandse grond is ook letterlijk een voedingsbodem voor mooie dingen.
Publicatie: Volkskrant Magazine, 24 mei 2024. Tekst: Joline van den Oever. Illustraties: Willemien Ebbinge.
Het begon heel simpel: ik zocht een ‘hyperlokale’ keramieken koffiekop. Oftewel, hij moest uit mijn eigen stad Rotterdam komen. Mijn verwachting daarbij was dat het kopje uit een plaatselijk keramiekatelier gerold kwam in plaats van van ver. Via Google vond ik wat ik zocht: Bakkie Trots. Klonk een beetje flauw, was het niet. Want al verwijst de naam naar het plat-Rotterdamse bakkie pleur, het bleek niet het enige lokale aspect van de koffiekop. Klei, opgegraven tijdens bouw- en grondwerkzaamheden, wordt in plaats van afgevoerd, linea recta doorgestuurd naar de Rotterdamse keramiekwerkplaats van Bakkie Trots. Zeven emmers aan klei leveren al snel zo’n duizend kopjes op. De website van Bakkie Trots laat zien dat de kopjes die gemaakt zijn van de klei onder de Coolsingel en het oude trainingscomplex van Feyenoord, al lang en breed uitverkocht zijn.
Maar tot mijn verbazing zag ik in het nieuwste aanbod nog wat van mijn gading. De verse oogst bleek nota bene van een bouwproject uit mijn eigen straat te komen, waarbij tijdens het aanleggen van de fundering klei tevoorschijn kwam uit een diepere laag van de bodem. De bovenste laag is apart gehouden, om na de bouw terug te plaatsen op het groene dak van het nieuwe wooncomplex. Van dichterbij kan het materiaal niet komen, besefte ik. Ontwerper Iris Veentjer, de stuwende kracht achter Bakkie Trots, ging eerder overigens ook al aan de slag met klei van buiten de Rotterdamse stadsgrenzen. Van Texel en Leeuwarden tot Maastricht.
Glas van zand en klei
Ook bij het Eindhovense Atelier NL weten ze wat de Nederlandse bodem te bieden heeft. Lonny van Ryswyck en Nadine Sterk doen al sinds 2006 onderzoek naar soorten zand en klei. De glazen en karaffen uit hun zandglascollecties verschillen in kleur naargelang de afkomst van het zand dat is gebruikt om het glas van te maken. Zo kleurt het zand dat is gewonnen in het Limburgse Joamerdal tot azuurblauw glas, terwijl het roestbruine zand uit het Savelsbos juist diepgroen glas oplevert. De diverse bruintinten in de serviescollectie ‘Clay Service’ laten ook goed zien hoe gevarieerd de Nederlandse klei is en hoe deze op verschillende plekken door de eeuwen heen is gevormd door rivieren, zeeën en gletsjers.
Net als Bakkie Trots reist ook de Nijmeegse Stichting Fabrikaat bouwwerkzaamheden in eigen regio achterna om klei te verzamelen en in samenwerkingsverband de mogelijkheden ervan te onderzoeken. Zo werden ontwerpers Carla Joachim en Jordan Morineau van Studio Joachim-Morineau ingeschakeld om onderzoek te doen naar de mogelijkheden van rivierklei uit de Waal. Door de klei op verschillende stooktemperaturen te verhitten, verkregen de ontwerpers tijdens het project ‘Terra-tory’ inzicht in diverse uitkomsten op het gebied van kleur, stevigheid en textuur. Het eindproduct dat uit deze rivierklei voortvloeide, werd – om de cirkel rond te maken – een serie van drie waterkaraffen met de naam ‘Down To Earth’, variërend in kleur door het verschil in stooktemperatuur en receptuur. Geïnspireerd door de Romeinse ‘terra sigillata’-techniek, zijn de fijnste deeltjes van de klei gebruikt om aan de buitenkant van het aardewerk een beschermende laag aan te brengen.
Zelf aan de slag
Wie zelf de handen uit de mouwen wil steken, kan dit najaar terecht bij ontwerper Kirstie van Noort. In haar ‘Ceramic Paint Workshop’ leert u keramiekverf maken van wilde klei die u zelf mag meebrengen. Met de bruikbare pigmenten uit eigen klei kan porselein of steengoed worden gekleurd. Variërend van koraalrood tot mosterdgeel, afhankelijk van de bodem waaruit u schept.
Dat eigen grond een verbindende factor met zich meedraagt, toont het ‘Amsterdam Servies’ van Atelier NL, gemaakt door Amsterdammers van klei uit de oerbodem van het Fluisterbos in eigen stad. Op initiatief van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, aten de makers en gasten onlangs een vrijheidsmaaltijd die op dit servies geserveerd werd, om samen te herdenken en vieren.
En dat herinnert mij er op mijn beurt weer aan, dat ik dat Rotterdamse koffiekopje uit mijn eigen straat nog moet bestellen, voordat u wellicht op hetzelfde idee komt.
Update: dat kopje is inmiddels binnen.